Auteur: Theo Wubbolts / Foto's: Marco Grob, Oliver Killig
'Horizonte'
Aan het woord is Jan Vogler, intendant van de Dresdner Musikfestspiele: “Geacht publiek, met enthousiasme en grote verwachtingen stellen wij u op de volgende pagina’s het programma van het Dresdner Musikfestspiele 2024 onder het motto ‘HORIZONTE’ voor. Maar al te zelden lukt het ons om verder dan de horizon te kijken, waar de lucht en de aarde elkaar schijnbaar aanraken. Met hulp van onze verbeelding kunnen we veel verder kijken, de horizon voorbij en onze gedachten laten ronddwalen in het universum. Niet zelden slaagt muziek erin ons uit het dagelijks leven te halen en ons naar de open vlakte te leiden, waar de reis richting die horizon begint.”
Muziek verlangt inderdaad dat de toehoorder enige verbeeldingskracht bezit, maar dat hij of zij daarbij door de musici kan worden geholpen om die reis te maken is evident. Muziek is immers de enige kunstvorm die ongrijpbaar is en het dus moet hebben van die verbeeldingskracht. Je kunt het niet vastpakken zoals een schilderij, beeldhouwwerk of boek. Bovendien speelt het zich af in het tijdsdomein; zodra het stopt is het weg en leeft het voort in… ja, die verbeelding.
Ademloos
Zo ergens begin dit jaar zat ik achter mijn MacBook wat recensies te schrijven en luisterde tussendoor naar Klara Continuo – een internetradiozender (zonder geklets tussendoor) die via de Bluesound-streamer mijn werkkamer binnenkomt – en werd opeens getroffen door een stem van zo’n hoge schoonheid dat ik ademloos bleef zitten luisteren. Wie is dit? En wie zijn de musici? Via het scrollende summiere tekstbalkje kwam ik niet veel verder, maar gelukkig is daar de speellijst van deze kwaliteitszender van onze zuiderburen. Ik denk dat u dit ook wel eens overkomt. Misschien niet zoals bij mij met klassieke muziek, maar met een ander genre. Het bleek een voor mij onbekende sopraan te zijn die – ook nog eens voor mij – onbekend werk uitvoerde van een Italiaanse componist uit de 18de eeuw: Leonardo Leo (1694-1744). Hier moest ik meer van weten en bestelde de cd waarop dit stuk muziek stond, getiteld ‘Lava’. Ja, ik ben een ouderwetse jager/verzamelaar. De ene na de andere track is werkelijk van ongekende schoonheid. Simone Kermes heeft voor mijn zo’n stem uit duizenden. Niet overdreven pathetisch, ongekend zuiver, mild in alle registers en één die je bij de keel grijpt. Mooi, tot zover deze ervaring op die zo gewone dag ergens begin dit jaar.
Het programmaboek van de Dresdner Musikfestspiele plofte later dit jaar op mijn deurmat en zag dat zij met haar vrienden – amici – op zou treden en maakte ik meteen al een keuze als ik weer in de gelegenheid zou zijn om naar Dresden te kunnen gaan. Het was alleen een kwestie van inpassen in ons beider agenda’s. Mijn vrouw en ik, delen de liefde voor muziek, maar gaan ook wel onze eigen weg. Zo ook dit jaar. Na het bezoeken van de High End in München is Dresden niet echt afwijkend van de route naar huis en bovendien zou mijn vrouw haar jaarlijkse vakantie precies dan elders plaats laten vinden. En omdat ik er toch was had ik nog maar twee andere concerten uitgezocht. Daarover verderop meer. Om nog even op die High End terug te komen: mij valt op dat het woord ‘Klang’ ieder jaar belangrijker wordt op deze beurs. In maar weinig demo-ruimtes – en ik noem met name bij Wilfried Ehrenholz van Peak Consult en voormalig CEO van Dynaudio – wordt er muziek gedraaid waar je wat meer mee kan dan deze alleen maar te beoordelen op ‘Klang’. In ons vak zijn begrippen als ruimtelijke afbeelding, tekstverstaanbaarheid, registerdoorzichtigheid en klankkleur van de instrumenten toch van belang bij goede weergave? Mijn complimenten voor de muziekkeuze nam de heer Ehrenholz in dankbaarheid aan.
Datum en plaats van uitvoering: 17 mei 2024, Parkhotel (Grosser Ballsaal) Dresden - uitvoerenden: Simone Kermes en Amici Veneziani
Zoals ik wel verwachten kon, zou Simone Kermes en haar vrienden niet het programma brengen van de CD ‘Lava’ (van harte aanbevolen, prachtige opname!), maar iets anders. En dat iets bestond uit een vijftiental ‘tracks’, variërend van een improvisatie om ons even bij de les te brengen en waarbij Kermes zo’n beetje alles uit de kast haalde wat haar stem vermag. De uitverkochte zaal – ik denk zo tussen de drie en vier honderd man/vrouw – kon zijn opwachting maken voor wat er verder nog komen zou. Ik noem enkel even de componisten: Antonio Vivaldi, Claudio Monteverdi, Henry Purcell, Sting, Giovanni Battista Pergolesi, Philippe Sarde, Kurt Weill, Johann Adolf Hasse, Eric Satie, Friedrich Hollaender/Robert Liebmann, Jacques Brel en… Lady Gaga. Bepaald gevarieerd hè? Tussen alle nummers in modereerde Simone Kermes met citaten die ofwel betrekking hadden op wat komen ging of stof tot nadenken opleverde. In op twee tracks na begeleidde Amici Venetiani op voorbeeldige wijze, zoals vrienden het betaamt. De vijf heren komen allen uit het noord-oostelijke deel van Italië, zijnde uit Venetië en Padua en misschien nog wel een andere stad, maar die ben ik vergeten. Wat ik niet vergeten ben is dat dit recital een onvergetelijke gebeurtenis was. De drie toegiften wreven het nog eens wat dieper in mijn geheugen… Een mooier cadeau kon ze – op haar verjaardag nota bene – niet geven.
Datum en plaats van uitvoering: 20 mei 2024, Kulturpalast Dresden - uitvoerenden: Hélène Grimaud en Camerata Salzburg met Ouvertüre zu Heinrich Joseph von Collins Trauerspiel ‘Coriolan’ op. 62, het Pianoconcert opus 54 van Robert Schumann en de Eerste Symfonie van Felix Mendelssohn Bartholdy
In het uitverkochte Kulturpalast opende Camerata Salzburg met ‘Coriolan’ het concert en waarbij het publiek al gauw in de gaten kreeg dat hier een orkest van wereldklasse op het podium zat. Camerata Salzburg speelt zonder dirigent maar onder de bezielende leiding van concertmeester Giovanni Guzzo. Tijdens het changement werd de vleugel ten tonele gevoerd.
De Franse pianiste Hélène Grimaud ken ik van haar opnames voor het label Denon vanaf 1986 tot 1992 met werken van Rachmaninov, Chopin, Liszt, Schumann, Ravel en Brahms. Het waren mooie opnames die in een enkel geval werd gemaakt in de Stadsgehoorzaal in Leiden door een team van Denon. Later bracht ze opnames uit bij Warner, maar staat nu onder contract bij Deutsche Grammophon. Ik had haar nog nooit live horen spelen en daar was nu de gelegenheid voor. Op het programma een van mijn lievelingsconcerten, namelijk dat van Robert Schumann. De verdeling tussen piano en orkest is zo perfect in balans dat ik hier graag Clara Schumann citeer – zelf begenadigd pianist en echtgenote van Robert – en het als volgt omschreef: “Das Clavier ist auf das feinste mit dem Orchester verwebt – man kann sich das eine nicht denken ohne das andere”. En zo is het! Grimaud en het fantastisch spelende Camerate Salzburg werkte op ongekend hoog niveau samen. Wat een subliem orkest ook! Spelend onder bezielende aanvoering van de concertmeester Giovanni Guzzo. Ja, als zo’n groep musici als één organisme samenspelen krijg je toch een uitvoering die je bij kan schrijven in je lijstje van bijzondere gebeurtenissen.
Grimaud speelde een tweetal toegiften: Rachmaninovs Etude-Tableau op. 33 en van Silvestrov Bagatelle Nr. 3. Na de pauze kreeg het orkest de kans zijn kunnen nog eens te etaleren in Mendelssohns Eerste Symfonie. Wat een fijnzinnige muziek en dat van een vijftienjarige!
Datum en plaats van uitvoering: 24 mei 2024, Schauspielhaus Dresden - uitvoerenden: Matthias Goerne, bariton en Alexander Schmalcz, piano met liederen van Robert Schumann (1810-1856) en Johannes Brahms (1833-1897).
Kun je in een kort tijdsbestek drie hoogtepunten meemaken? Het is mij overkomen! Dat derde hoogtepunt was het lied-recital van bariton Matthias Goerne met begeleiding van Alexander Schmalcz aan de vleugel. Eigenlijk is het ’t meest uitgeklede type concert dat je mee kan maken: op het podium staat een vleugel met een pianokruk en dat is het. Niet echt spannend. Dan komt het publiek en dat is ook niet bepaald spannend te noemen. Over het algemeen bovengemiddeld in leeftijd – ikzelf behoor daar inmiddels ook toe –, soms lijkt het of een enkeling de première nog heeft bijgewoond, hoewel mij dat bij de vanavond uit te voeren werken onwaarschijnlijk lijkt. Aan vrienden heb ik uitgelegd hoe zo’n recital in de klassieke muziek eigenlijk gezien kan worden. Neem een piramide. Onderaan de brede basis staat het repertoire met de soloconcerten en de symfonieën. Hier stromen de zalen wel vol met publiek. Dan de tweede, hier boven liggende laag is wat smaller en bevat koorwerken als oratoria – de ‘passies’ van Bach en nog enkele kaskrakers zoals de Requiems van Mozart en Fauré – en missen en misschien staat opera hier ook tussen. In de derde, weer smallere laag nestelt zich de kamermuziek; voor de liefhebber van het klassiek repertoire die zich wat meer thuis voelt bij strijkkwartetten en dergelijke. Het topje van de piramide bevat de liedkunst. Weer minder publiek… maar de fijnproevers die ook in de dichtkunst geïnteresseerd zijn. Bovenstaand is natuurlijk een vreselijke generalisatie en vereenvoudiging, maar ik wil duidelijk maken dat het een beetje de ‘haute cuisine’ is van de klassieke muziek.
Ik citeer Marjolijn Sengers, muziekjournaliste en schrijfster. In een van haar prachtige columns stond het volgende: “Het klassieke Lied is een elitaire aangelegenheid. Zeer elitair zelfs. Héérlijk elitair! Elitair mag eigenlijk niet, maar ik vind dat je gewoon maar moet toegeven dat waardering voor een verfijnde kunstvorm als het Lied nou eenmaal voor slechts een handjevol gevorderde liefhebbers is weggelegd. Lied is voor muzikale nerds.” Zo. Mooier kan ik het niet zeggen.
Ik kwam in een geanimeerd gesprek met mijn buurvrouw. Die constateerde dat de zaal veel te groot zou zijn, maar vlak voor het begin keek ik nog eens goed rond en dacht: “Nou, dat valt reuze mee”. De inwoners van Dresden en omgeving zijn toch in groten getale op dit concert af gekomen. Logisch ook, want Matthias Goerne is een liedzanger zoals er maar weinig zijn, van eenzame kwaliteit. Zou ik een naam willen noemen aan wie Goerne zich met gemak kan meten, dan is dat bijvoorbeeld Dietrich Fischer-Dieskau.
Goerne had een groot aantal liederen op zijn programma staan: van Robert Schumann drie uit verschillende cycli en ‘Dichterliebe’ (dat uit zestien liederen bestaat) compleet. Van Johannes Brahms vier uit twee bundels en ‘Neun Lieder und Gesänge’ compleet. Al met al een prestatie van olympisch niveau en op voortreffelijke wijze pianistisch ondersteund door Alexander Schmalcz. Dit eiste overigens niet alleen van beide uitvoerenden uiterste concentratie, maar zeker ook van het publiek. Goerne is zo’n zeldzame kunstenaar die het voor elkaar krijgt om die concentratie vast te houden!
Het Kulturpalast is een voormalig multifunctioneel gebouw, stammend uit einde zestiger jaren en bedoeld voor concerten, dansavonden, conferenties en andere evenementen. Zoals vaker bij mulifunctioneel voldoet het eigenlijk nooit helemaal goed aan alle vooraf gestelde eisen. In 2012 werd besloten om het gebouw grondig te renoveren en te laten voldoen aan de moderne eisen om in 2017 getransformeerd te worden tot een heuse concertzaal. Met een prima akoestiek. Ik heb in de drie jaar dat ik er kom op diverse plekken gezeten en het geluid is prima: fluisterzacht bijft goed hoorbaar, luid blijft te verdragen. Het is nu de thuisbasis van de Dresdner Philharmonie.
Tussen de concerten bleek de fiets de ideale reisgenoot om de Sächsische Schweiz te verkennen en mijn romantische hart langs de landschappen van Caspar David Friedrich (1774-1840) te laten dwalen. Want ja, juist de muziek uit de Romantiek – lees van Schumann, Mendelssohn en Brahms – lijkt onlosmakelijk verbonden met dit deel van Duitsland. Tel daarbij de schilderijen van Friedrich en het ‘plaatje’ is compleet. Ik kan er weer even tegenaan.