Auteur: Theo Wubbolts

Studiobezoek TRPTK

F.P. Schubert / Winterreise / Michael Wilmering, bariton / Daan Boertien, piano / Opname september 2021, Westvest90 Schiedam / TRPTK TTK0078 / 5.1.4DSD, 2.0PCM

 

Als liefhebber van het (Duitse) lied vormt het repertoire van Franz Schubert een ware ‘Fundgrube’. De man heeft in zijn korte leven (1797-1828) zo’n zeshonderd liederen geschreven en soms enkele per dag! Beroemd zijn drie cycli met de namen ‘Die schöne Müllerin’, ‘Schwanengesang’ en ‘Winterreise’. Het is uitzonderlijk repertoire, in die zin dat het een kleine schare van liefhebbers kent en wellicht het grote publiek dan ook nooit zal bereiken. Geeft niet, want dan blijft het lekker klein. Het is een beetje als dat ene plekje op de wereld dat je zo fantastisch vindt en liever voor jezelf wilt houden omdat het daar anders te druk wordt… De teksten zijn op zich ook best diepzinnig; niet van ‘ik hou van jou en blijf je eeuwig trouw’, maar gelaagd en met veel diepgang. Je wordt geacht ernaar te lúisteren en de tekst tot je te nemen.

TRPTK studio

De vierentwintig liederen van de Winterreise op teksten van Wilhelm Müller zijn niet bepaald vrolijk van aard, noch dat de pianobegeleiding je snel zal verleiden tot nafluiten tijdens het tuinieren. Nee, de teksten zijn somber en indringend van aard, waarbij de protagonist na een blauwtje te hebben opgelopen besluit op reis te gaan en het wereldleed op zijn schouders te nemen; oeps, bijna een script voor een zwart/wit-film.

Ik zou er niet zoveel woorden aan besteden als het niet toevallig óók tot mijn meest beluisterde repertoire zou behoren. En nee, ik ben geen hypochonder met mijn inmiddels veertien versies van de Winterreise op CD en enkele op elpee in mijn collectie, maar heb een nogal romantische inborst, zeg mijn ‘andere-ik’ om deze vijftiende aan u voor te willen stellen. De medereden is eenvoudigweg omdat ik een bezoek bracht aan de TRPTK studio in Utrecht op de dag van de release - samen met medeauteur Ruud Jonker -, om ook kennis te maken met Brendon Heinst de executive producer van dit mooie label.

Ik heb Ruud gevraagd tekstueel bij te dragen… Schubert’s Winterreise heeft recent namelijk de aandacht getrokken van enkele vaderlandse platenlabels. Naast de fraaie uitvoering van Channel Classics, met het Ragazze Quartet en bariton Martijn Cornet, is er nu een uitvoering van Michael Wilmering met Daan Boertien aan de vleugel. Voor TRPTK betekent dat meerdere glorieuze veranderingen. Van de vertrouwde kartonnen longboxen, met fraaie fotografie en liner notes, komen de sacd’s nu in de super jewel box. Brandon gaf aan dat de reden in het wereldwijde gebrek aan karton zit. Daarmee worden de bekende longboxen direct begerenswaardige collector’s items. De jewel box komt naast een booklet ook nog met een QR-code waarachter verdere interessante informatie te vinden is. De Winterreise betekent ook de inzet van een nieuwe geweldige microfoon voor de vocals (zie de foto van Michael). Natuurlijk en super dynamisch. Michael Wilmering is een operazanger. Dat geeft een nieuwe charme aan dit in 1827 geschreven werk. Het enthousiasme van Wilmering, tijdens en buiten de opname spat ervan af. Dat staat in contrast met het lot van de hoofdpersoon uit de Winterreise. Zijn vriendin kiest iemand anders, hij gaat vervolgens op reis, keert niet meer terug en berust uiteindelijk in zijn lot. 

… om het weer over te nemen onder de constatering dat ik een beetje blij ben dat ik geen operazanger aantref in deze interpretatie, wat Michael eigenlijk is, maar een liedzanger. De teksten verdragen namelijk geen overdadig pathos maar ingetogenheid om de toehoorder in de gelegenheid te stellen zich er een beeld bij te vormen, oftewel zijn fantasie de vrije loop te laten. Ik kan mij nog twee live uitvoeringen herinneren waarbij ik verschrikt constateerde dat het publiek naast mij begon te applaudisseren; het was kennelijk afgelopen… Tja, de romanticus in mij zat diep verzonken in het leed wat aan hem voorbijtrok. Ik kreeg de gelegenheid een paar vragen te stellen aan beide uitvoerenden.

Aan Michael Wilmering

Hoe heb je je los kunnen maken van hetgeen al op geluidsdragers is verschenen - niet door de minsten onder de liedzangers! -, en een eigen interpretatie van het werk kunnen maken?

“Ik denk dat je je altijd moet loskoppelen van wat er al uitgevoerd is, je moet het je immers eigen maken. Uiteraard luister ik naar de groten om me te laten inspireren. Maar uiteindelijk moet je het zelf doen. Ik probeer door bij het ademhalen me totaal in het moment te voelen. Daardoor maak je het relevant en van nu! Je moet hier uiteraard heel bewust mee omgaan en de tijd nemen om de muziek tot je te nemen en jezelf dit proces gunnen. Eerst de noten leren, dan de tekst - met een Duitse coach -, dan kijken wat er nou wordt gezegd of wordt bedoeld en dan je hart erin leggen. Het is dan geweldig om dan samen met je pianist - in dit geval ook niet de minste: Daan is gespecialiseerd in liedbegeleiding en heeft zelfs les van Alfred Brendel gehad toen we aan de Winterreise begonnen! -, om het geheel je eigen kleur te geven. Dit is een prachtig proces! Ik vind dit juist onze taak om de muziek toch uit te voeren en niet op te geven door te zeggen dat er al zoveel opnames van zijn. Je moet juist vechten om deze prachtige kunstvorm door te geven. Het verheugt mij dat al mijn leeftijdgenoten nu mijn CD met de Winterreise opzetten. Hoewel niet bekend met het werk, voel ik me vereerd dat ik deze muziek van Schubert aan hen door mag geven. En dat het niet slechts het muziekje is van de Samsung wasmachine…

Het is onze tijd om er nu wat van te maken. Geweldige zangers die ons voor zijn gegaan hebben het op hun manier en in hun tijd op z’n best gedaan, nu is het aan ons om dit verhaal door te geven en wat juist nu zo belangrijk is! Waar durf ik te vertrouwen op mij pad? Waar durf ik de controle los te laten? Als we ons dat bedenken we dan de ander ook beter wezenlijk ontmoeten en de geschiedenis kunnen inlijven."

Welke is het meest aangrijpende lied uit de Winterreise voor jou?

"Moeilijk om te zeggen. Elke keer als ik het zing is er weer een ander lied dat me verwondert of diep raakt. ‘Der Wegweiser’ bijvoorbeeld houdt een heel wezenlijk mensbeeld in voor mij. Het is echt de mensengeest die zonder opsmuk zijn ware gezicht laat zien, zich dingen afvraagt, het einde voelt naderen en hierin berusting vindt."

Heb je plannen om meer Schubert of liederen van andere componisten (Beethoven, Löwe of Wolf) te gaan zingen?

"Ja tuurlijk! Een jaar geleden heb ik de eerste opname met ‘An die ferne Geliebte’ van Ludwig van Beethoven gemaakt. Dit werk dat uit zes liederen bestaat is namelijk ook zo relevant in deze tijd van lockdown. Een verre onbereikbare liefde maar die zo dichtbij voelt omdat je weet dat hij/zij hetzelfde lied zingt. Veel liederen van Hugo Wolf zong ik laatst op het internationaal liedfestival in Zeist. En uiteraard zing ik Schubert graag en heel veel. Ik wil eigenlijk niets liever dan altijd te duiken in prachtige muziek en het naar de mensen toe te brengen."

Aan Daan Boertien

Hoe heb je je los kunnen maken van hetgeen al op geluidsdragers is verschenen - en niet door de minsten onder de begeleiders! -, en een eigen interpretatie van het werk kunnen maken?

“Het maken van een eigen interpretatie is een complex proces. Er is een aantal factoren dat hierbij een rol speelt: de bladmuziek, het notenbeeld en de tekst. Dit is het enige wat daadwerkelijk door de componist is overgeleverd en waar we dus helemaal op kunnen vertrouwen. In de eerste plaats proberen we zo goed mogelijk te doen wat er in de noten staat. Maar daarbinnen is nog ontzettend veel ruimte voor interpretatie: is een ‘forte’ boos, uitbundig, gefrustreerd, verliefd, heroïsch, et cetera? Zo zijn er ongelooflijk veel mogelijkheden voor vrijwel iedere maat.

Dan is er de eigen persoonlijkheid. Iedereen kan de noten op een precieze manier uitvoeren en toch tot een heel ander resultaat komen. Wat is bijvoorbeeld ‘Mäßig’ of ‘Geschwind’? Dat kan voor iedereen een andere betekenis hebben. Ook probeer je achtergronden en eigen ervaringen in het werk te stoppen, door middel van subtekst.

Dan opnames en concerten van collega’s? Soms word ik geïnspireerd door een opname, zowel van oude als van nieuwe. Hier hoor je ideeën die je zelf misschien nog niet had gehad. Ook heb ik voor de opnamelessen gevolgd bij György Kurtág, de Hongaarse componist/pianist en bij Alfred Brendel. Beide gaven mij een geheel eigen (zeer verschillende) kijk op het werk en dat mij ook weer geholpen heeft bij het maken van beslissingen. Zo wezen ze mij op bepaalde middenstemmen die ik er nog meer uit zou kunnen halen en bij het maken van fraseringen. En dan het moment zelf: soms heb je van alles bedacht en op het moment dat je speelt besluit je iets anders. Dat is de inspiratie van het moment en die is minstens zo belangrijk als al het historische besef en het academische wat je je maar voor kunt stellen."

Wat moet de rol van de begeleider zijn volgens jou?

“De rol van de begeleider is veelzijdig. Als je een duo als unit bekijkt is het belangrijkste dat de tekst uitgedrukt wordt en de muziek goed klinkt. Als pianist kun je de zanger helpen de muziek op een bepaalde manier te fraseren en helpt om de tekst tot uitdrukking te brengen. Soms leidt dit tot een zeer dienende rol (vooral als de zanger laag zingt) en soms is de piano meer stuwend en neemt de leiding met eigen melodieën. De piano moet nooit overstemmen maar mag ook niet op de achtergrond verdwijnen. Het spanningsveld dat hierbij ontstaat is wat mijn vak als liedbegeleider zo interessant maakt omdat het iedere dag weer anders is."

Vanwaar de keuze van je instrument bij deze opname? 

“De keuze van dit specifieke instrument was niet aan mij persoonlijk, maar ik speel erg graag op Steinway-D vleugels omdat ze in alle registers een heel rijke klank hebben. Het is een van de meest gebruikte concertvleugels en het exemplaar in de Westvestkerk in Schiedam is bijzonder goed. Tijdens de opnames werden we bijgestaan door pianotechnicus Charles Rademaker, die de vleugel voor ieder lied opnieuw stemde en intoneerde om een zo specifiek mogelijke klank te krijgen: lyrisch, spits, heroïsch, verlaten, vervaagd, direct. Alles is mogelijk en als dit op een subtiele manier gebeurt is het een grote winst voor het resultaat van de (sa)cd."

Ik doe er nu het zwijgen toe en raad je aan deze bijzondere opname aan te gaan schaffen en aandachtig te beluisteren op fysieke drager (sa)cd of als download in een door jou gewenste resolutie. Het kan allemaal bij TRPTK en geef je als ‘Leiermann’ er een eigen draai aan.